स्वयंरोजगाराची संधी आजूबाजूच्या सामाजिक आणि व्यावसायिक गोष्टींवर अवलंबून असते. म्हणजे एखादा व्यवसाय निवडणे हा फक्त आपल्याला काय येते यावर अवलंबून नाही. सर्वांत महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे माझ्या व्यवसायाची समाजाला नेमकी किती गरज आहे, माझ्या डोळ्यासमोरचा ग्राहक कोण आहे, त्याची गरज नेमकी कोणत्या स्वरूपाची आहे आणि त्या गरजा मी तयार करत असलेल्या उत्पादनांशी किती अंशी जुळताहेत याचा सखोल विचार करणे म्हणजे 'वाजवी जोखीम' घेणे पत्करणे.

या आर्टिकल मध्ये आज आपण How to start a business in india  व्यवसाय कसा सुरू करावा आणि व्यवसायाचे काय नियम आहेत हे आपण आज या आर्टिकल मध्ये पाहणार आहोत

# How to start a business in india ? यशस्वी व्यवसायाचे 9 नियम

आजची बाजारपेठ वेगाने बदलत आहे. अधिक गुंतागुंतीच्या आणि तीव्र स्पर्धेच्या या बाजारपेठेचा उत्तम अभ्यास करणे हे यशस्वी उद्योजकाच्या पुढचे आव्हान आहे. त्याचबरोबरीने स्वतःच्या क्षमता आणि बाजारपेठेची गरज याची सांगड महत्त्वाचे आहे. माझा स्वयंरोजगार निवडण्यापूर्वी माझ्या उद्योगाचा विचार मी आता कागदावर मांडणार आहे उद्योगाचा विचार मी आता कागदावर मांडणार आहे.

• नाव:

• शिक्षण :

• कामाचा अनुभव :

• इतर छंद व उपक्रम

• माझ्या व्यक्तिमत्वातला विशेष गुण • माझी कौटुंबिक पार्श्वभूमी

• दर महिन्याला मी ..रुपये मिळवणे

गरजेचे आहे. • मी स्वयंरोजगार / उद्योगाकडे वळण्याचे कारण

• मी ...... हा उद्योग निवडण्याचे कारण......

• मी ताबडतोब किती गुंतवणूक करू

शकतो ?........रु.

• उद्योग सुरू झाल्यापासून मी..... महिन्यात नफा

कमवू शकतो असं मला वाटतं. (मी नफ्याविना

किती महिने तग धरू शकतो?)

या गोष्टी कागदावर उतरवल्यावर शांतपणे आपण आपल्या उद्योगासाठी आवश्यक असलेल्या गोष्टींचा अभ्यास करणार आहोत यासाठी पुढील प्रश्नांची उत्तरे
एका स्वतंत्र कागदावर आपला उद्योग डोळ्यासमोर ठेवून लिहिण्याचा प्रयत्न करा.

• उद्योग हा बाजारपेठेवर अवलंबून असतो. बाजारपेठ म्हणजे उत्पादन आणि सेवा यांची आर्थिक । देवाण-घेवाण होण्याची जागा. मुळातच माझे उत्पादन हे बाजारपेठेतील ग्राहकांच्या गरजेवर अवलंबून असले पाहिजे. आता, माझ्या उत्पादनासाठी आवश्यक बाजारपेठेचा मी विचार करणार आहे.

१) ग्राहक : माझे उत्पादन माझ्या ग्राहकाची गरज असायला हवी. त्यामुळे त्याच्या आवडीनिवडी आणि व्यवहाराच्या पद्धतींचा विचार व्हायला हवा.

माझ्या स्पर्धकांची बलस्थाने आणि कमकुवत स्ताने यांचा मला सखोल विचार करायला हवा. कारण त्यांच्या कमकुवतपणाचा अभ्यास करून मला माझी बलस्थाने नक्की करता येतील.

#1 ग्राहक :

माझा ग्राहक कोण आहे? साधारणपणे लोणचे या | उत्पादनाची वार्षिक उलाढाल किती आहे? माझा ग्राहक फक्त स्थानिक पातळीपुरता मर्यादित आहे का? असल्यास तो किंमत, गुणवत्ता आणि त्याचा 'ब्रँड, यांच्याशी कितपत एकनिष्ठ राहतो? किंवा यातील तीनही गोष्टींचा विचार तो कोणत्या अग्रक्रमाने करतो? त्याच्या खरेदीचा निकष आणि खरेदी करण्याची पद्धत काय आहे? म्हणजे तो वर्षाकाठी, सहा महिन्यांतून, का लागेल तसे लोणचे विकत घेतो? तो किती कालावधीकरता आपला ग्राहक असू शकतो? किरकोळ खरेदीच्या पलीकडे जाऊन घाऊक खरेदी करणारा ग्राहक जर डोळ्यासमोर ठेवला तर वरील पद्धतीने त्याचा विचार करावा लागेल, हॉटेल व्यावसायिक, केटरिंग कॉन्ट्रॅक्टर आणि घाऊक दरात खरेदी करून किरकोळ दरात विकणाऱ्या ग्राहकांना या व्यवसायाचा महत्त्वाचा ग्राहक बनवता येऊ शकेल. त्यासाठीचे पॅकिंग, खरेदी- विक्रीचे व्यवहार करण्याच्या पद्धती, या सर्वच बाबतीत पूर्णपणे वेगळा विचार करावा लागेल. म्हणजेच 'माझा ग्राहक मला नीट समजायला हवा.' उदा. मला लोणची बनवण्याचा उद्योग करायचा आहे.

#2 बाजारपेठेतील स्पर्धक :

माझ्या स्पर्धकांची बलस्थाने आणि कमकुवत स्थाने यांचा मला सखोल विचार करायला हवा. कारण त्यांच्या कमकुवतपणाचा अभ्यास करून मला माझी बलस्थाने नक्की करता येतील. यासाठी पुढील प्रश्नांची उत्तरे शोधायला लागतील. एकंदरीत बाजारपेठेत किती व्यावसायिक आहेत? मी डोळ्यासमोर ठेवलेल्या ग्राहकाच्या गरजा हे व्यावसायिक नीट पुरवत आहेत का? त्यामुळे माझा ग्राहक समाधानी आहे का? या स्पर्धकांची, उत्पादनांची व्याप्ती काय? प्रस्थापित क्षमता आणि विक्रीची किंमत काय आहे? वसुलीसारख्या बाबतीत त्यांच्या व्यावसायिक अटी काय? तांत्रिक कौशल्य, वित्त आणि सेवा देणे, याबाबत त्यांची काही ठळक वैशिष्ट्ये आहेत का?

# 3पुरवठादार आणि व्यापारी :

माझ्या उत्पादनाची प्रक्रिया ही कच्च्या मालाच्या पुरवठ्यावर अवलंबून आहे. बाजारपेठेत त्यासंबंधी पुरवठादार कोण आहेत? त्यांची उत्पादनांची व्याप्ती काय आहे आणि व्यवसायाच्या अटी काय आहेत? सर्वसाधारणपणे मालसाठ्याची पातळी काय असते? त्यातील अडचणी काय? व्यावसायिक परिस्थितीबाबत भविष्यकालीन अंदाज काय?

# ४. कच्च्या मालासंबंधी :

भरपूर प्रमाणात कच्चा माल उपलब्ध आहे का? वर्षाच्या कोणत्या काळात कच्च्या मालाचा तुटवडा असतो? गेल्या २ वर्षांत मालाच्या पुरवठ्यात आणि किमतीत किती चढ-उतार झाले आहेत? शासकीय धोरणामुळे कच्च्या मालाच्या पुरवठ्यात आणि किमतीत जास्त प्रमाणात लवचिकता असते का? मालाची पोहोच किती काळात होते? त्याच्या व्यावसायिक अटी काय? कच्च्या मालाचा टिकाऊपणा किती? माझ्या स्पर्धकांपेक्षा वेगळ्या पुरवठादारांकडून माल घेणे सोयीचे आहे काय?

#५. यंत्रसामग्री :

माझ्या उत्पादन प्रक्रियेसाठी मला कमीतकमी किती यंत्रसामुग्री आवश्यक आहे? काही दिवस / महिने मी यंत्राविना उत्पादन करू शकतो का? मला यंत्राची गरज नक्की कोणत्या बाबतीत आहे? नफ्यातली रक्कम बाजूला काढून मला यंत्रसामुग्री घेता येईल का, की मला पहिल्या दिवसापासून यंत्राची गरज आहे? यंत्राची किंमत, त्याच्यावरील कर, वाहतूक, उपसाधने, यांचा विचार करून नेमके कसे आर्थिक नियोजन करावे लागेल?

यंत्रसामग्रीसाठी किती विद्युतसामग्रीची आवश्यकता आहे? यंत्रसामग्रीची गॅरंटी, हमी काय असते? त्याबाबत पुरवठादार विश्वासार्ह आहेत का? यंत्रांच्या दुरुस्ती आणि देखभालीचा वार्षिक खर्च किती? कोणते भाग वारंवार बदलावे लागतात? यंत्राची खरेदी करण्यापूर्वी प्रायोगिक चाचणी शक्य असते का? हे यंत्र कोणत्या दर्जाची गुणवत्ता आणि किती कमाल उत्पादन देऊ शकते? यंत्रांचे कोणते ब्रॅण्डस प्रचलित आहेत? यंत्र ठेवण्यासाठी किती जागा आवश्यक आहे? यंत्रसामग्री वापरण्याच्या दृष्टीने पुरवठादार मला आणि माझ्या कर्मचाऱ्यांना आवश्यक ते प्रशिक्षण देणार आहेत का?

#६. स्थाननिश्चिती :

माझा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी उत्पादनाच्या पद्धती, यंत्रसामग्री व कच्चा माल साठवण्याची पद्धत आणि माझी बाजारपेठ या गोष्टींचा विचार करता मला नेमक्या किती जागेची आवश्यकता आहे? म्हणजे मी माझ्या घरातूनच व्यवसायाची सुरुवात करू शकेन का? की मला औद्योगिक वसाहतीमध्येच माझा व्यवसाय सुरू करण्याचा विचार करावा लागेल? माझ्या व्यवसायासाठी लागणारी वीज, पाणी, दूरध्वनी, बँक या सर्व गोष्टींचा विचार करून मला जागा निश्चित करून विचार करावा लागेल, नियोजित जागेसाठी माझे आर्थिक नियोजन काय? आणि व्यवसायाच्या दृष्टीने काही माहितीच्या स्रोतांची कास धरली पाहिजे. त्या त्या शहरात पुढील ठिकाणी मला ही माहिती मिळू शकते.

-औद्योगिक वसाहत अधिकारी

- महसूल खाते

-सार्वजनिक बांधकाम खाते

-जिल्हा उद्योग केंद्र -स्थानिक स्वराज्य संस्था - राज्य विद्युत महामंडळ -स्थानिक उद्योग संस्था - बँका

-राज्य वित्तीय महामंडळ

- जमीनमालक, जवळपासच्या खेड्यातील रहिवासी

-स्थानिक नेते

- इंटरनेट, प्रसारमाध्यमे

- मिटकॉन केंद्रे

मी तयार करत असलेल्या उत्पादनांची प्रक्रिया आणि आर्थिक व्यवहारांची सांगड घालायची आहे, त्यासाठीचा विचार करूया.

#७. उत्पादन कार्यक्रम

माझ्या उद्योगाची उत्पादन प्रक्रिया नेमकी कशी आहे? माझ्या उत्पादनाचे चक्र किती दिवसांचे आहे? बाजारातल्या मागणीनुसार माझ्या उत्पादनाचे तंत्र मला कसे बसवायचे आहे? हंगामी स्वरूपाच्या मागणीनुसार माझी उत्पादनांची पद्धती बदलते का? कच्च्या मालाचा उतारा किती, म्हणजे किती माल तयार करण्यासाठी किती कच्च्या मालाची आवश्यकता आहे? उदा. १ किलोग्रॅम बटाट्याचे वेफर्स तयार करण्यासाठी मला चार किलोग्रॅम बटाट्यांचा वापर करावा लागतो. म्हणजेच तयार माल करण्यासाठी किती उत्पादनखर्च (कॉस्ट ऑफ प्रॉडक्शन) आहे? त्यावर सर्व खर्च वजा जाता मला किती नफा मिळू शकतो? उत्पादनांची घडी बसवण्यासाठी मला महिन्याला किती खेळत्या भांडवलाची गरज आहे? उत्पादन किती वजनामध्ये बाजारपेठेमध्ये पाठवायचे आहे? त्याप्रमाणे पॅकिंग, वजनपद्धती, तसेच तयार उत्पादन साठवण्याची जागा यांचा त्या अनुषंगाने विचार करता येईल. रोजचे हिशोब तसेच उत्पादनाच्या आदान-प्रदानाची रोजची नोंद ठेवण्यासाठी माझ्याकडे काय पद्धत असेल? कॉम्प्युटरचा वापर नेमका कुठल्या कारणांसाठी लागणार आहे?

#८. कारखाना क्षमता

माझ्या व्यवसायाची व्याप्ती मी ठरवत असलेल्या नियोजनावर अवलंबून आहे. माझा ग्राहक, माझे उत्पादन, माझ्या डोळ्यासमोर असलेली व्यावसायिक बाजारपेठ, तिची मागणी, त्या मागणीला सकारात्मक उत्तर देणारी माझी उत्पादनक्षमता, यावर मी व्यवसायवृद्धीचे नियोजन करायला हवे. उदा. बिस्किटांची बाजारपेठ अतिशय वेगाने वाढते आहे.. हा व्यवसाय करताना हा विचार केला नाही तर माझा व्यवसाय कायमच घरगुती स्वरूपाचा राहील. कारखान्याचे आकारमान है। मागणीच्या वाढत्या मापावर अवलंबून आहे. उपलब्ध जागेत भविष्यकाळात किती कमाल उत्पादनाची शक्यता आहे याचा विचार मला आजच करावा लागेल. त्यासाठी मिळणारी शासकीय मदत, अनुदाने, सवलती यांचा मला नीट अभ्यास करावा लागेल.

उद्योगामध्ये विविध प्रकारची माणसं काम करण्यास लागतात. हे मनुष्यबळ त्या उद्योगाची उद्योग प्रक्रिया हाताळत असते.

#९. मनुष्यबळ

माझ्या व्यवसायामध्ये आवश्यक असलेली मनुष्यबळाची नेमकी गरज किती आहे? मालाची हाताळणी आणि पॅकेजिंग यासाठी मुख्यतः मनुष्यबळाची आवश्यकता मला लागू शकेल. कामगारांची वर्गवारी करावी लागेल. कुशल, निमकुशल आणि अकुशल असे कामगार, त्यांचे वेतन, त्यांचे प्रशिक्षण, त्यांच्याकडून काम करवून घेणे, हे सर्व कळीचे मुद्दे आहेत. मला लागणारे मनुष्यबळ उद्योगाच्या कोणत्या परिघामध्ये उपलब्ध आहे? तसेच तांत्रिक आणि अन्य कर्मचाऱ्यांचीसुद्धा सोय करावी लागेल. ग्राहकाप्रमाणेच माझा उद्योग हा या माणसांच्या कुशल कामावरच बऱ्याच प्रमाणात अवलंबून आहे. त्यामुळे त्यांचे समाधान, त्यांना देत असलेले योग्यतेनुसारचे वेतन, तसेच त्यांना द्याव्या लागणाऱ्या काही सोयी-सुविधांचा वापर, या गोष्टी मला विसरून चालणार नाही.

#Conclusions :

बाजारपेठेचा अभ्यास करणे म्हणजे केवळ जागेचा, ग्राहकाचा, स्पर्धकाचा, इतका संकुचित विचार नाही, तर वर उल्लेख केलेल्या सर्व घटकांचा साकल्याने विचार उद्योजकाला करावाच लागतो. या सगळ्यांमध्ये अत्यंत सावध आणि सजग पद्धतीने समतोल राखणे म्हणजेच यशस्वी उद्योजकतेच्य मार्गावर राहणे, असे म्हणण्यात काही गैर नाही